Suy gan cấp tính - Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị
Suy gan cấp tính là một tình trạng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng, xảy ra khi gan bị tổn thương nặng nề và không thể thực hiện đúng chức năng của nó. Đây là một tình trạng khẩn cấp y tế và cần được can thiệp điều trị kịp thời. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu kỹ hơn về nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị suy gan cấp tính, từ đó giúp nâng cao nhận thức và phòng ngừa tình trạng này.
Nguyên nhân gây suy gan cấp tính
Có nhiều nguyên nhân khác nhau có thể dẫn đến suy gan cấp tính, bao gồm:
Do vi sinh vật
- Các virus viêm gan A, B, C, E (trong đó virus viêm gan B là nguyên nhân phổ biến nhất ở Việt Nam).
- Các virus khác như cytomegalovirus, herpes, Epstein-Barr, thủy đậu.
- Vi khuẩn: gặp ở những bệnh nhân nhiễm khuẩn nặng và sốc nhiễm khuẩn, tỷ lệ tổn thương gan và suy gan cấp tính có thể lên tới 20 - 25%.
- Ký sinh trùng như sốt rét, sán lá gan, giun.
Do ngộ độc
- Thuốc: paracetamol (hay gặp nhất), isoniazide, rifampicin, thuốc chống viêm không steroid, sulphonamides, phenytoin, tetracycline, allopurinol, ketoconazole... và cả thuốc đông y (chất bảo quản thuốc).
- Nấm mốc: điển hình là nấm amanita phalloides, gây ngộ độc và dị ứng nấm mốc.
Nguyên nhân khác
- Hội chứng gan nhiễm mỡ cấp ở phụ nữ có thai.
- Tắc mạch lớn ở gan.
- Hội chứng Reye (một bệnh hiếm gặp ở trẻ em).
Triệu chứng của suy gan cấp tính
Triệu chứng lâm sàng
Bệnh nhân suy gan cấp tính thường có tiền sử khỏe mạnh hoặc không có biểu hiện tiền sử bệnh lý nặng nề trước đó. Bệnh nhân khởi phát với triệu chứng như mệt xỉu, buồn nôn, chán ăn, sau đó các biểu hiện điển hình trên lâm sàng là:
- Vàng da và niêm mạc tăng nhanh, nước tiểu sẫm màu.
- Các triệu chứng do rối loạn đông máu: chảy máu dưới da, niêm mạc, xuất huyết tiêu hóa cao và thấp, có thể xuất huyết não.
- Hội chứng não gan biểu hiện ở nhiều mức độ:
+ Độ I: thay đổi trạng thái tình cảm, giảm tập trung, rối loạn giấc ngủ.
+ Độ II: lơ mơ, u ám, hành vi bất thường, ứng xử không phù hợp, mất định hướng, còn đáp ứng với lời nói.
+ Độ III: ngủ gà, không đáp ứng với lời nói, u ám rõ, tăng phản xạ.
+ Độ IV: hôn mê, biểu hiện mất não, có thể còn đáp ứng với kích thích đau.
- Suy thận cấp là biến chứng xảy ra sau suy gan cấp tính.
- Nhiễm trùng: hay gặp viêm phổi, nhiễm trùng tiết niệu, nhiễm khuẩn huyết.
- Người bệnh có thể tử vong trong bệnh cảnh suy đa tạng.
Triệu chứng cận lâm sàng
Không có xét nghiệm đặc hiệu cho suy gan cấp tính, nhưng các xét nghiệm sau đây có thể hữu ích trong chẩn đoán và theo dõi:
- Tăng bilirubin: nếu tăng > 250 mmol/l bệnh nhân rất nặng.
- AST và ALT tăng cao khi có tổn thương tế bào gan nặng.
- INR, NH3, PT, APTT, yếu tố V, VII, VIII và fibrinogen (INR > 1,5 là yếu tố xác định bệnh nặng).
- Hạ đường máu, hạ natri máu, hạ magie máu, kiềm hô hấp, toan chuyển hóa.
- Tăng ure, creatinin máu.
Chẩn đoán suy gan cấp tính
Chẩn đoán xác định
Chẩn đoán suy gan cấp tính trên lâm sàng cần kết hợp đầy đủ các biểu hiện của hội chứng suy chức năng gan cấp tính, hội chứng não gan như mệt mỏi, vàng da, xuất huyết, dấu hiệu thần kinh... cùng với các xét nghiệm sinh hóa như tăng bilirubin, NH3, AST, ALT, thời gian prothrombin kéo dài > 1,5.
Chẩn đoán phân biệt
Suy gan cấp tính cần được phân biệt với các tình trạng sau:
- Ngộ độc thuốc an thần gây ngủ.
- Hạ đường huyết.
- Hôn mê tăng áp lực thẩm thấu.
- Tai biến mạch máu não.
- Các bệnh lý thần kinh khác.
- Đợt cấp trên một bệnh nhân có bệnh gan mạn tính (do viêm gan virus, xơ gan rượu, viêm gan tự miễn, bệnh gan do rối loạn chuyển hóa...).
Chẩn đoán nguyên nhân
- Suy gan cấp do ngộ độc: xét nghiệm độc chất trong máu, nước tiểu, dịch dạ dày, định lượng paracetamol trong huyết thanh.
- Suy gan cấp nghi do viêm gan virus: chẩn đoán huyết thanh (viêm gan A - IgM; viêm gan B - HBsAg, Anti HBC, đếm định lượng HBV DNA...).
- Suy gan cấp do các nguyên nhân khác: bệnh tự miễn tìm kháng thể tự miễn, bệnh rối loạn chuyển hóa…
- Chẩn đoán hình ảnh: siêu âm gan xác định tắc mạch gan, gan teo trong các viêm gan virus tối cấp.
Chẩn đoán mức độ
Phân loại mức độ suy gan cấp tính giúp đánh giá tiên lượng, theo dõi và lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp:
- Phân chia theo Luke và Mallory: chia làm 3 giai đoạn (tiền triệu, giai đoạn trung gian, giai đoạn cuối).
- Phân loại lâm sàng kinh điển: dựa vào khoảng thời gian từ khi biểu hiện vàng da đến khi xuất hiện bệnh lý não gan (suy gan tối cấp: 7 ngày; suy gan cấp: 8 - 28 ngày; suy gan bán cấp: 5 - 12 tuần).
- Bệnh lý não gan chia làm 4 mức độ (I, II, III, IV) từ nhẹ đến nặng, rất hữu ích trong tiên lượng và xử trí.
Điều trị suy gan cấp tính
Nguyên tắc điều trị
- Không có điều trị đặc hiệu.
- Điều trị hỗ trợ gan, các cơ quan bị suy chức năng.
- Điều trị các biến chứng trong khi chờ đợi tế bào gan hồi phục hoặc chờ ghép gan.
Điều trị cơ bản
- Đầu cao 45 độ, tôn trọng trục đầu - cổ - thân.
- Theo dõi tri giác và đường kính đồng tử.
- Đặt nội khí quản nếu cần, thông khí cho nhược thán nhẹ.
- Chống phù não bằng manitol 20% 0,4g/kg.
- Bù nước điện giải, thuốc vận mạch nếu cần.
- Lọc ngoài thận.
- Dự phòng kháng H2, ức chế bơm proton, chống chảy máu tiêu hóa.
- Cung cấp Glucose (G5% - G20%), theo dõi Glucose máu theo giờ.
- Bilan dịch vào ra.
Điều trị nguyên nhân
- Ngộ độc Paracetamol (và suy gan cấp tính khác): N-acetylcysteine 300mg/kg/20 giờ.
- Bệnh lý tự miễn dịch: corticoid.
- Kháng virus.
- Đình chỉ thai nghén (gan nhiễm mỡ cấp nặng, hội chứng Hellp...).
Hỗ trợ ngoài cơ thể
Ở các bệnh viện có điều kiện trang thiết bị và kỹ thuật, có thể thực hiện gan nhân tạo, thay huyết tương chờ cho tế bào gan hồi phục hoặc ghép gan.
Tiên lượng và biến chứng của suy gan cấp tính
Tiên lượng phụ thuộc vào nguyên nhân, tuổi và thời gian diễn tiến bệnh. Tiên lượng tốt khi nguyên nhân là ngộ độc paracetamol và viêm gan A, xấu nhất trong viêm gan non-A non-B và phản ứng thuốc đặc ứng. Thời gian xuất hiện bệnh lý não cũng ảnh hưởng đến tiên lượng. Suy gan tối cấp có tỉ lệ sống 35% và bán cấp chỉ còn 15%. Kết quả ghép gan cho suy gan cấp đang được cải thiện và hiện nay đạt được 65-75%.
Dự phòng suy gan cấp tính
- Sử dụng thuốc đúng liều, đủ liều.
- Phát hiện sớm và điều trị tích cực các người bệnh viêm gan do thuốc, do virus, vi khuẩn và các nguyên nhân khác.
- Thường xuyên kiểm tra sức khỏe định kỳ, tuân theo sự hướng dẫn của bác sĩ để hạn chế tiến triển của bệnh suy gan.
Suy gan cấp tính là một tình trạng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng, cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị sẽ giúp nâng cao nhận thức và phòng ngừa tình trạng này. Mặc dù không có điều trị đặc hiệu, nhưng các phương pháp điều trị hỗ trợ, xử lý biến chứng và ghép gan (nếu cần) đã giúp cải thiện đáng kể tiên lượng của bệnh nhân suy gan cấp tính. Hơn nữa, việc sử dụng thuốc đúng liều, phát hiện sớm và điều trị tích cực các nguyên nhân gây suy gan là những biện pháp dự phòng quan trọng cần được chú trọng.