Gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu – Đặc điểm phân biệt
Gan nhiễm mỡ là tình trạng tích tụ chất béo bất thường ở gan, có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Dựa theo cơ chế bệnh sinh, gan nhiễm mỡ được chia thành 2 loại chính: gan nhiễm mỡ do rượu và gan nhiễm mỡ không do rượu. Hai bệnh lý này có một số điểm tương đồng nhưng cũng khác biệt rõ rệt về nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và tiên lượng
Gan nhiễm mỡ là gì?
Gan nhiễm mỡ định nghĩa là tình trạng lượng mỡ trung bình trong tế bào gan lớn hơn 5-10% so với bình thường. Khi mỡ tích tụ quá nhiều sẽ gây suy giảm chức năng của tế bào gan, dẫn đến tổn thương.
Có 3 giai đoạn phát triển của bệnh gan nhiễm mỡ:
- Giai đoạn 1: Gan chỉ tích tụ mỡ, chưa bị viêm hoặc tổn thương. Người bệnh không có triệu chứng lâm sàng.
- Giai đoạn 2: Gan bắt đầu bị viêm và có triệu chứng đau hạ sườn phải, mệt mỏi, buồn nôn. Tuy nhiên, tế bào gan vẫn chưa bị tổn thương nặng.
- Giai đoạn 3: Xơ hóa gan do quá trình viêm kéo dài. Người bệnh có thể bị vàng da, vàng mắt, cổ trướng, bụng chướng to,... nguy cơ cao xơ gan và ung thư gan.
Cách chẩn đoán gan nhiễm mỡ gồm các xét nghiệm: Xét nghiệm máu, siêu âm bụng đánh giá trực tiếp gan, chụp MRI, xét nghiệm sinh thiết gan (xác định tổn thương),...
Phân loại gan nhiễm mỡ
Theo nguyên nhân, gan nhiễm mỡ được chia làm 2 loại chính:
Gan nhiễm mỡ do rượu
Đây là loại gan nhiễm mỡ phổ biến nhất, chiếm khoảng 90% các trường hợp mắc bệnh. Nguyên nhân trực tiếp là do uống quá nhiều rượu, bia trong một thời gian dài.
Rượu, bia chứa nhiều calo nhưng lại không có chất dinh dưỡng. Khi vào cơ thể, chúng chuyển hóa thành acetaldehyde - một chất độc hại cho gan. Đồng thời, chất cồn trong rượu còn kích thích gan tổng hợp quá mức chất béo.
Sau một thời gian lâu, quá trình này dẫn đến tích tụ mỡ thừa trong gan, hình thành nên bệnh lý gan nhiễm mỡ.
Gan nhiễm mỡ không do rượu
Ngược lại, gan nhiễm mỡ không do rượu là do các nguyên nhân khác gây ra như:
- Rối loạn chuyển hóa mỡ: tăng mỡ máu, tăng triglyceride, giảm HDL cholesterol (cholesterol tốt)
- Bệnh lý nội tiết: đái tháo đường typ 2, hội chứng buồng trứng đa nang, rối loạn chức năng tuyến giáp
- Béo phì
- Nhiễm vi rút (viêm gan virus B, C)
- Mất cân bằng calo: ăn quá nhiều hoặc quá ít so với nhu cầu của cơ thể
- Di truyền: một số ít trường hợp do đột biến gen
- Mang thai
- Một số bệnh lý khác như hội chứng Wilson, ngộ độc thuốc,...
Ngoài hai loại trên, còn có gan nhiễm mỡ kết hợp giữa cả hai nguyên nhân rượu bia và các bệnh lý khác.
Đặc điểm phân biệt gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu
Yếu tố nguy cơ
- Gan nhiễm mỡ do rượu: có tiền sử uống nhiều rượu bia kéo dài (trên 30g/ngày ở nam giới, trên 20g/ngày ở nữ giới, trong vòng 2 năm).
- Gan nhiễm mỡ không do rượu: thường do nguyên nhân béo phì/đái tháo đường, không có yếu tố uống rượu nhiều.
Triệu chứng
- Gan nhiễm mỡ do rượu có các dấu hiệu của việc sử dụng quá nhiều rượu như: AST/ALT> 2, tăng GGT, giảm albumin máu, giảm tiểu cầu,... Bệnh diễn tiến nhanh hơn.
- Gan nhiễm mỡ không do rượu triệu chứng nhẹ hơn, có thể không tăng men gan. Bệnh diễn tiến chậm, ít biến chứng hơn.
Xét nghiệm
Ngoài xét nghiệm chung, gan nhiễm mỡ không do rượu còn làm thêm các xét nghiệm sau:
- Xét nghiệm tầm soát các bệnh lý nội tiết như đường huyết, mỡ máu, hormon giáp,...
- Xét nghiệm virus viêm gan B, C
- Xét nghiệm nồng độ sắt/ferritin máu để loại trừ bệnh lý sắt tích tụ
Điều trị
- Gan nhiễm mỡ do rượu: cai rượu hoàn toàn và vĩnh viễn. Có thể dùng thêm thuốc trợ cai nghiện như Disulfiram, Acamprosate,...
- Gan nhiễm mỡ không do rượu: điều trị triệt để các bệnh lý nguyên nhân như tăng mỡ máu, đái tháo đường, béo phì.
Chế độ ăn kiêng, tập luyện thể dục thể thao đều đặn cũng rất quan trọng đối với cả hai nhóm bệnh nhân.
Biến chứng
Nếu không được điều trị sớm và triệt để, cả gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu đều có thể tiến triển nặng dần, gây ra các biến chứng nguy hiểm:
- Viêm gan mạn tính
- Xơ gan
- Ung thư gan (do quá trình viêm, sẹo hóa gan kéo dài)
- Tăng áp lực tĩnh mạch cửa (huyết khối tĩnh mạch cửa)
- Bệnh não gan (do tích tụ độc tố trong máu)
Do đó, người bệnh cần phát hiện và điều trị sớm để tránh các biến chứng nguy hiểm trên.
Như vậy, gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu có một số điểm khác biệt căn bản như nguyên nhân, diễn tiến bệnh và cách điều trị.
Cách phòng ngừa
Để phòng ngừa gan nhiễm mỡ, mọi người nên:
- Không sử dụng quá nhiều rượu bia. Giới hạn mức tiêu thụ dưới 30g/ngày đối với nam giới và 20g/ngày đối với nữ giới.
- Duy trì cân nặng hợp lý, luyện tập thể dục thể thao thường xuyên, điều chỉnh chế độ ăn lành mạnh.
- Kiểm soát tốt các bệnh lý nội tiết như: đường huyết, mỡ máu.
- Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện bệnh kịp thời. Khi có triệu chứng bất thường cần đi khám ngay để được tư vấn, can thiệp sớm.
Như vậy, gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu là hai bệnh lý có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Chúng có chung đặc điểm là sự tích tụ mỡ bất thường trong gan, song lại khác biệt đáng kể về nguyên nhân và cách tiếp cận điều trị.
Việc phân biệt chi tiết giữa hai bệnh lý này rất quan trọng, giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị phù hợp, giảm thiểu tối đa nguy cơ biến chứng nặng nề như xơ gan, ung thư gan.
Bệnh nhân cũng cần nâng cao nhận thức, thực hiện tốt công tác phòng bệnh, khám sức khỏe định kỳ để được chẩn đoán và can thiệp kịp thời khi mắc phải gan nhiễm mỡ.