Chức năng gan quan trọng và cách bảo vệ sức khỏe của cơ quan này
Gan là một trong những cơ quan nội tạng lớn nhất và quan trọng nhất trong cơ thể con người. Với kích thước khoảng 1,5 kg ở người trưởng thành, chiếm đến 2% tổng khối lượng cơ thể, gan đảm nhiệm hàng loạt chức năng thiết yếu, góp phần duy trì sự cân bằng và sức khỏe tổng thể của cơ thể. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về các chức năng quan trọng của gan, đồng thời đề cập đến những dấu hiệu cho thấy gan đang hoạt động tốt và cách bảo vệ sức khỏe của cơ quan này.
Chức năng bài tiết mật
Một trong những chức năng chính của gan là bài tiết mật. Trung bình mỗi ngày, gan bài tiết từ 600-1.000 ml dịch mật. Dịch mật chứa muối mật, đóng vai trò quan trọng trong việc bài tiết cholesterol. Khoảng 1-2 g cholesterol được đào thải qua dịch mật mỗi ngày, và hàm lượng cholesterol trong dịch mật phụ thuộc vào lượng chất béo tiêu thụ từ chế độ ăn hàng ngày. Người ăn nhiều chất béo trong thời gian dài sẽ có lượng cholesterol trong dịch mật cao hơn, làm tăng nguy cơ mắc bệnh sỏi túi mật.
Ngoài ra, dịch mật cũng giúp bài tiết bilirubin - sản phẩm của quá trình giáng hóa hồng cầu. Bilirubin hoạt động tương tự như chất chống oxy hóa, bảo vệ cơ thể chống lại bệnh tim mạch. Tuy nhiên, nếu nồng độ bilirubin quá cao sẽ gây hại, tích tụ trong máu dẫn đến mệt mỏi, kích thích các dây thần kinh dưới da và gây ngứa.
Chuyển hóa carbohydrate
Trong quá trình chuyển hóa carbohydrate, gan thực hiện chức năng dự trữ glycogen, chuyển hóa galactose và fructose thành glucose, tạo glucose (gluconeogenesis). Khi lượng glucose trong máu thừa, gan sẽ đào thải ra khỏi máu và dự trữ lại. Ngược lại, khi nồng độ đường máu giảm, gan sẽ chuyển hóa trở lại thành glucose để cung cấp cho các cơ quan, tránh hạ đường huyết.
Chức năng tạo glucose chỉ xảy ra khi nồng độ đường máu dưới ngưỡng bình thường. Một lượng lớn amino axit và glycerol từ triglycerid cũng được chuyển hóa thành glucose, giúp duy trì nồng độ glucose trong máu gần với ngưỡng bình thường.
Chuyển hóa chất béo
Mặc dù hầu hết tế bào của cơ thể đều có thể chuyển hóa chất béo, nhưng gan đóng vai trò chính trong quá trình này. Gan thực hiện chức năng oxy hóa axit béo để cung cấp năng lượng cho các hoạt động chức năng của cơ thể, đồng thời tổng hợp lượng lớn cholesterol, phosholipid và phần lớn lipoprotein. Bên cạnh đó, gan còn tổng hợp chất béo từ protein và carbohydrate.
Hầu hết chất béo được tổng hợp từ carbohydrate và protein cũng xuất hiện ở gan, sau đó được vận chuyển ở dạng lipoprotein đến các mô mỡ để dự trữ.
Chuyển hóa protein
Gan có chức năng khử amin của các amino axit, tổng hợp ure từ các gốc amoni và đào thải ra khỏi cơ thể. Cơ quan này cũng tổng hợp protein huyết tương, đồng thời chuyển hóa trung gian các amino axit và tổng hợp các hợp chất khác từ amino axit. Quá trình khử amin của amino axit là điều kiện để tạo năng lượng và chuyển hóa carbohydrate hoặc chất béo. Nếu không có gan tổng hợp ure để tránh tình trạng nồng độ amoni trong máu tăng nhanh, cơ thể sẽ bị nhiễm độc nặng, hôn mê, thậm chí tử vong.
Dự trữ các vitamin
Gan có khả năng dự trữ một lượng lớn các vitamin quan trọng cho cơ thể. Lượng vitamin A dự trữ ở gan có thể đảm bảo cung cấp đầy đủ cho cơ thể trong vòng 10 tháng. Vitamin D dự trữ trong gan có thể dự phòng tình trạng thiếu vitamin D trong vòng 3-4 tháng. Đặc biệt, lượng vitamin B12 dự trữ trong gan có thể đủ cho cơ thể sử dụng trong ít nhất một năm hoặc vài năm.
Dự trữ sắt ở dạng ferritin
Ngoài ở dạng kết hợp trong phân tử hemoglobin, một lượng lớn sắt trong cơ thể được dự trữ ở gan dưới dạng ferritin. Tế bào gan chứa một lượng lớn apoferritin (protein) có khả năng liên kết với sắt. Khi lượng sắt trong cơ thể vượt quá mức nhất định, sắt sẽ kết hợp với apoferritin để chuyển thành ferritin và được dự trữ trong tế bào gan. Ngược lại, khi lượng sắt trong dịch tuần hoàn thấp, ferritin sẽ giải phóng sắt vào hệ tuần hoàn. Hệ apoferritin-ferritin của gan hoạt động như một hệ đệm sắt của máu và đồng thời là nơi dự trữ sắt của cơ thể.
Đào thải thuốc, hormone và các chất khác
Gan có khả năng đào thải các loại thuốc như sulfonamide, penicillin, ampicillin và erythromycin, cũng như một số hormone như thyroxin và các hormone steroid (estrogen, cortisol và aldosteron). Tổn thương gan có thể dẫn đến tích lũy quá mức một hoặc nhiều loại hormone này, gây ra các biểu hiện của cường chức năng hormone đó.
Sản xuất các yếu tố đông máu
Gan cũng đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất các yếu tố tham gia vào quá trình đông máu như fibrinogen, prothombin, acceleractor globulin và một số yếu tố khác.
Như vậy, với hàng loạt chức năng thiết yếu, gan đóng vai trò không thể thay thế trong việc duy trì sự cân bằng và sức khỏe tổng thể của cơ thể. Vì vậy, việc bảo vệ sức khỏe của gan là điều vô cùng quan trọng.
Dấu hiệu gan khỏe mạnh
Để đánh giá liệu gan có đang hoạt động tốt hay không, chúng ta có thể dựa vào một số dấu hiệu sau:
- Ngủ ngon giấc, tinh thần vui vẻ: Khi gan hoạt động bình thường, nó sẽ đào thải các chất cảm ứng mệt mỏi ra khỏi cơ thể, giúp bạn có giấc ngủ ngon và tinh thần thoải mái.
- Da dẻ mịn màng: Gan khỏe mạnh giúp bài tiết bilirubin một cách hiệu quả, từ đó làm da trở nên mịn màng và tránh tình trạng vàng da.
- Vết thương mau lành: Gan đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo máu và sản xuất các yếu tố đông máu, giúp vết thương nhanh liền.
Cách bảo vệ sức khỏe của gan
Để bảo vệ gan và duy trì sức khỏe của cơ quan này, chúng ta có thể áp dụng một số biện pháp sau:
1. Ăn uống lành mạnh: Hạn chế ăn quá nhiều chất béo, đồ ăn chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn có hàm lượng đường và muối cao. Thay vào đó, hãy tăng cường ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi và thực phẩm giàu chất xơ.
2. Uống rượu bia vừa phải: Uống quá nhiều rượu bia có thể gây ra tổn thương gan nghiêm trọng như xơ gan và ung thư gan. Hãy hạn chế uống không quá 1-2 ly rượu vang đỏ mỗi ngày.
3. Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Béo phì và thừa cân làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Hãy duy trì cân nặng trong mức khỏe mạnh bằng cách ăn uống lành mạnh và tập thể dục đều đặn.
4. Tránh các chất độc hại: Hạn chế tiếp xúc với các chất độc hại như thuốc lá, rượu bia, một số loại thuốc và hóa chất công nghiệp.
5. Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Đi kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề về gan và có biện pháp điều trị kịp thời.
Gan đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng và sức khỏe của cơ thể con người. Với hàng loạt chức năng thiết yếu như bài tiết mật, chuyển hóa carbohydrate, chất béo, protein, dự trữ vitamin và sắt, đào thải chất độc hại, sản xuất các yếu tố đông máu,... gan thực sự là một "cơ quan đa năng" không thể thay thế. Vì vậy, chúng ta cần chủ động áp dụng những biện pháp lành mạnh để bảo vệ sức khỏe của gan, đồng thời lưu ý những dấu hiệu cho thấy gan đang hoạt động tốt hay không, từ đó có cách điều chỉnh phù hợp. Với sự quan tâm và chăm sóc đúng cách, chúng ta hoàn toàn có thể duy trì sự hoạt động ổn định của gan, góp phần nâng cao sức khỏe và chất lượng cuộc sống.