Tổn thương gan do thuốc - Nguy cơ và cách phòng tránh
Tổn thương gan do thuốc là một vấn đề ngày càng phổ biến và đáng quan ngại trong lĩnh vực y tế. Với sự gia tăng số lượng thuốc mới và việc sử dụng thuốc ngày càng phổ biến, nguy cơ tổn thương gan do thuốc cũng trở nên cao hơn. Tổn thương gan do thuốc là khái niệm chung chỉ những ảnh hưởng đến gan bởi thuốc tân dược, thực phẩm chức năng, thuốc có nguồn gốc từ thực vật. Ảnh hưởng đến gan được xác định thông qua các xét nghiệm đánh giá chức năng gan hoặc dấu hiệu lâm sàng suy giảm chức năng gan. Theo số liệu, tỷ lệ tổn thương gan do thuốc khoảng 10-15/10.000-100.000 người dùng thuốc hàng năm ở Mỹ, và thuốc là nguyên nhân gây ra hơn 50% trường hợp suy gan cấp.
Những loại thuốc có nguy cơ gây tổn thương gan
Cơ chế gây tổn thương gan của thuốc
- Thuốc có thể làm suy giảm trực tiếp hoặc tạo ra các chất chuyển hóa làm thay đổi cấu trúc và chức năng tế bào gan.
- Thuốc cũng có thể khởi phát quá trình đáp ứng quá mẫn một cách hệ thống, từ đó phá hủy tế bào gan.
- Một số yếu tố liên quan đến thuốc có thể làm tăng nguy cơ tổn thương gan như liều hàng ngày cao, đặc tính chuyển hóa mạnh qua gan, tương tác thuốc.
Các nhóm thuốc thường gây tổn thương gan
- Hơn 60% các ca tổn thương gan do thuốc liên quan đến acetaminophen, kháng sinh và thuốc chống co giật/động kinh.
- Một số loại thuốc gây tổn thương gan bao gồm: alopurinol, amiodaron, amoxicilin-clavulanat, androgen chứa khung steroid, azathioprin, kháng sinh nhóm quinolon và macrolide, methotrexat, sulfamethoxazole-trimethoprim, thuốc chống động kinh (carbamazepin, phenytoin, acid valproic), thuốc gây mê dạng hít, thuốc giảm đau chống viêm NSAIDs, thuốc giảm tiết acid dạ dày nhóm ức chế bơm proton (omeprazole, pantoprazole,...).
Các dạng tổn thương gan do thuốc
Tổn thương gan trực tiếp
- Tổn thương gan trực tiếp có thể khởi phát sau vài giờ đến vài ngày uống thuốc, thường dự đoán được và liên quan đến liều thuốc.
- Men gan tăng nhanh, thậm chí chưa có dấu hiệu vàng da.
- Nếu xác định được thuốc nghi ngờ và dừng kịp thời, men gan đa phần sẽ hồi phục bình thường.
- Một số thuốc gây tổn thương gan theo cách này như paracetamol, amiodaron, aspirin, niacin,...
Tổn thương gan bất thường (idiosyncratic)
- Tổn thương gan bất thường thường không dự đoán được, có thể khởi phát chậm vài tháng đến hàng năm sau khi sử dụng thuốc.
Cách phòng tránh tổn thương gan do thuốc
Vai trò của người bệnh
- Sử dụng an toàn những thuốc có thể gây độc với gan (đặc biệt là paracetamol), lưu ý về liều dùng và những tương tác thuốc có thể xảy ra, bao gồm cả tương tác khi uống rượu.
- Không tự ý tăng liều thuốc hoặc sử dụng thêm thuốc, thực phẩm chức năng mà không có tư vấn của bác sĩ, dược sĩ.
- Theo dõi và phát hiện các dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến tổn thương gan như vàng da, vàng mắt,...
Vai trò của nhân viên y tế
- Đánh giá nguy cơ tổn thương gan của người bệnh, bao gồm những bệnh lý nền về gan và mức độ ảnh hưởng đến gan của thuốc.
- Thực hiện đúng những khuyến cáo về liều thuốc, thận trọng khi kê đơn những thuốc chuyển hóa mạnh qua gan, khi kê đơn đồng thời những thuốc gây tổn thương gan.
- Theo dõi chức năng gan định kỳ theo khuyến cáo.
Tổn thương gan do thuốc là một vấn đề đáng quan ngại và cần được chú trọng trong quá trình điều trị của người bệnh. Để hạn chế nguy cơ tổn thương gan do thuốc, cần sự phối hợp giữa người bệnh và nhân viên y tế trong việc sử dụng thuốc an toàn, đúng liều lượng và theo dõi chức năng gan định kỳ. Bằng cách này, chúng ta có thể tận dụng tối đa lợi ích của thuốc điều trị đồng thời giảm thiểu nguy cơ tổn thương đáng tiếc đến gan - một cơ quan quan trọng đối với sức khỏe con người.