Hiểu biết về giải phẫu gan và các bệnh lý gan thường gặp
Gan là một cơ quan nội tạng quan trọng không thể thiếu trong cơ thể con người. Nó đóng vai trò then chốt trong quá trình trao đổi chất, chuyển hóa và loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về cấu tạo và chức năng phức tạp của gan, khiến nhiều người dễ bỏ qua việc chăm sóc và bảo vệ cơ quan quý giá này. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp kiến thức toàn diện về giải phẫu gan, các bệnh lý gan thường gặp cũng như cách phòng ngừa hiệu quả, giúp bạn hiểu rõ hơn tầm quan trọng của việc chăm sóc sức khỏe gan.
Giải phẫu gan và chức năng gan quan trọng
Vị trí và kích thước gan
Gan là tạng nội tạng lớn nhất trong cơ thể người trưởng thành, nằm ngay bên dưới cơ hoành ở vùng hạ sườn phải, chiếm khoảng 2% trọng lượng cơ thể. Kích thước gan bình thường ở người trưởng thành nam khoảng 1,4 - 1,8kg và 1,2 - 1,4kg ở nữ giới. Bề ngang của lá gan dài 25 - 28cm, bề trước sau rộng 16 - 20cm và cao (dày) 6 - 8cm.
Cấu trúc gan
Gan có màu đỏ nâu, bề mặt trơn bóng và mật độ khá chắc nhưng dễ bị tổn thương. Cấu trúc gan bao gồm:
- Tế bào gan: Xếp thành nhiều bè tạo nên các tiểu thùy gan.
- Mạch máu: Hệ thống mao mạch dẫn máu từ các tiểu thùy về tĩnh mạch trung tâm.
- Đường mật: Các ống dẫn mật xen kẽ giữa các tế bào gan.
Chức năng quan trọng của gan
- Chuyển hóa các chất dinh dưỡng: Gan tham gia vào quá trình chuyển hóa glucid, lipid, protid.
- Chống độc: Loại bỏ các chất độc khỏi cơ thể bằng cách chuyển hóa chúng thành chất kém độc hơn, giảm độc tính hoặc đào thải ra ngoài.
- Tạo mật: Sản xuất mật giúp tiêu hóa lipid và nhũ hóa chất béo.
- Dự trữ: Dự trữ glycogen, vitamin, khoáng chất và protein huyết tương.
- Sản xuất yếu tố đông máu: Tổng hợp các yếu tố đông máu và chống đông máu.
- Tham gia tạo máu: Cung cấp chất dinh dưỡng và tham gia phá hủy tế bào máu già.
Các bệnh lý về gan thường gặp
Bệnh gan nhiễm mỡ
Là tình trạng tích tụ chất béo dư thừa trong gan do nhiều nguyên nhân như béo phì, lạm dụng rượu, chế độ ăn không lành mạnh, tiểu đường... Có hai loại chính:
- Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Không do rượu gây ra, thường ở người thừa cân, béo phì.
- Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu (ALD): Do lạm dụng rượu, có thể dẫn tới xơ gan nguy hiểm.
Triệu chứng: Mệt mỏi, chán ăn, đau bụng, buồn nôn, gan to. Chẩn đoán bằng xét nghiệm máu, siêu âm và sinh thiết gan. Điều trị nhằm giảm lượng mỡ trong gan và ngăn ngừa biến chứng.
Viêm gan virus
Là bệnh do virus gây ra, ảnh hưởng đến gan như:
- Viêm gan A (HAV): Lây qua đường tiêu hóa từ thức ăn, nước ô nhiễm.
- Viêm gan B (HBV): Lây qua đường máu, dịch cơ thể hoặc từ mẹ sang con.
- Viêm gan C (HCV): Lây qua đường máu, dùng chung dụng cụ tiêm chích.
- Viêm gan D (HDV): Chỉ lây nhiễm ở người đã bị HBV.
- Viêm gan E (HEV): Lây qua đường tiêu hóa từ thức ăn, nước ô nhiễm.
Triệu chứng: Mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, nước tiểu sẫm, phân nhạt, đau bụng, sốt. Chẩn đoán bằng xét nghiệm máu và sinh thiết gan. Điều trị phụ thuộc vào loại virus và mức độ nghiêm trọng.
Xơ gan
Là tình trạng sẹo hóa gan do nhiều nguyên nhân như viêm gan, lạm dụng rượu, gan nhiễm mỡ. Gan bị xơ sẽ không hoạt động bình thường, có thể dẫn đến:
- Tăng huyết áp tĩnh mạch cửa: Tăng áp lực trong tĩnh mạch đưa máu từ ruột đến gan.
- Cổ trướng: Tích tụ dịch trong ổ bụng.
- Suy gan: Gan không hoạt động đúng chức năng, nguy hiểm tính mạng.
- Ung thư gan: Xơ gan là yếu tố nguy cơ mắc ung thư gan.
Không chữa khỏi xơ gan nhưng có thể điều trị như thay đổi lối sống, dùng thuốc và cấy ghép gan trong trường hợp nặng.
Ung thư gan
Là căn bệnh có khối u ác tính hình thành trong gan do nhiều nguyên nhân như xơ gan, viêm gan virus, lạm dụng rượu, béo phì, hút thuốc...
Triệu chứng: Sưng bụng, đau bụng, giảm cân, mệt mỏi, nước tiểu sẫm, phân nhạt...
Chẩn đoán: Xét nghiệm máu, siêu âm, chụp CT, MRI, sinh thiết gan.
Điều trị: Phẫu thuật cắt bỏ khối u, xạ trị, hóa trị, liệu pháp nhắm mục tiêu, cấy ghép gan...tùy giai đoạn bệnh.
Phòng ngừa các bệnh lý về gan
Chế độ ăn uống lành mạnh: Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ, vitamin, khoáng chất; hạn chế dầu mỡ, đường, muối.
Hạn chế rượu bia: Uống rượu quá mức là nguyên nhân chính gây tổn thương gan.
Duy trì cân nặng hợp lý: Béo phì làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ và các bệnh lý gan khác.
Tiêm vắc xin phòng ngừa viêm gan A, B.
Thực hành tình dục an toàn: Tránh lây nhiễm viêm gan B, C qua đường tình dục.
Tránh tiếp xúc hóa chất độc hại như thuốc trừ sâu, hóa chất công nghiệp.
Đi khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm bệnh lý gan và điều trị kịp thời.
Gan là cơ quan không thể thiếu trong cơ thể với nhiều chức năng sống còn. Tuy nhiên, nhiều bệnh lý nguy hiểm có thể tấn công và làm tổn thương gan nếu chúng ta không chăm sóc đúng cách. Hiểu rõ cấu trúc và chức năng của gan cũng như nhận biết các bệnh lý gan thường gặp sẽ giúp chúng ta nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo vệ sức khỏe gan. Chỉ cần duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, lối sống khoa học và thường xuyên khám sức khỏe, bạn hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả các bệnh lý về gan, từ đó duy trì sự khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.