Ảnh hưởng nghiêm trọng của rượu đối với gan - Chẩn đoán và theo dõi qua xét nghiệm
Uống rượu quá mức và thường xuyên không chỉ gây hại cho sức khỏe nói chung mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự hoạt động của gan - cơ quan đóng vai trò quan trọng trong quá trình đào thải chất độc, chuyển hóa các chất dinh dưỡng và nhiều chức năng sống còn khác. Chính vì vậy, việc chẩn đoán và theo dõi tình trạng sức khỏe gan thông qua các xét nghiệm là vô cùng cần thiết, giúp phát hiện kịp thời các bệnh lý và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.
Tác hại của rượu đối với gan
Gan đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể như dự trữ glycogen, chuyển hóa chất béo và protein từ thức ăn, sản xuất protein đông máu, sản xuất mật tiêu hóa chất béo, chuyển hóa thuốc và loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể, trong đó có cả rượu. Do đó, gan là cơ quan chịu ảnh hưởng trực tiếp đầu tiên khi cơ thể tiêu thụ lượng rượu quá mức.
Gan nhiễm mỡ
Ở hầu hết những người thường xuyên uống rượu nhiều, xảy ra hiện tượng tích tụ chất béo trong các tế bào gan, gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ. Gan nhiễm mỡ thường không gây ra triệu chứng rõ rệt và có thể tự hồi phục nếu ngừng uống rượu. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, gan nhiễm mỡ vẫn tiến triển và gây viêm gan ngay cả khi người bệnh đã ngừng uống hoặc giảm lượng rượu tiêu thụ.
Gan nhiễm mỡ độ 3 có nguy cơ cao dẫn đến xơ gan - bệnh lý nghiêm trọng và khó điều trị hơn. Bên cạnh đó, gan nhiễm mỡ cũng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm khác như tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, rối loạn mỡ máu,…
Viêm gan do rượu
Viêm gan do rượu là tình trạng viêm của tế bào gan do quá trình đào thải rượu. Mức độ viêm gan có thể khác nhau từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc vào lượng rượu tiêu thụ và thời gian tiếp xúc với rượu.
Viêm gan nhẹ có thể không gây ra bất kỳ triệu chứng lâm sàng nào, chỉ được phát hiện qua xét nghiệm máu với sự tăng cao của các men gan như GOT, GPT.
Viêm gan mức độ nặng hơn có thể gây ra các triệu chứng như buồn nôn, mệt mỏi, đau bụng trên bên phải, vàng da, vàng mắt. Xét nghiệm máu sẽ cho thấy nồng độ bilirubin tăng cao.
Đặc biệt nguy hiểm là viêm gan tối cấp do rượu, có thể nhanh chóng dẫn đến suy gan với các biểu hiện vàng da nặng, rối loạn đông máu, lú lẫn, hôn mê và xuất huyết tiêu hóa. Viêm gan tối cấp thường gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Xơ gan do rượu
Xơ gan do rượu hiện là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan. Khoảng 1 trong 10 người nghiện rượu nặng cuối cùng sẽ tiến triển đến giai đoạn xơ gan. Xơ gan thường xảy ra sau hơn 10 năm uống rượu nhiều và có thể diễn biến sau những đợt viêm gan do rượu, nhưng cũng có trường hợp bị xơ gan mà trước đó không phát hiện bị viêm gan do rượu.
Hiện chưa có lý giải chính xác vì sao chỉ một số người bị tổn thương tế bào gan do rượu và tiến triển đến viêm gan hay xơ gan. Tuy nhiên, điều rõ ràng là càng uống rượu nhiều và thường xuyên, nguy cơ dẫn đến viêm gan và xơ gan càng cao.
Vai trò của xét nghiệm trong chẩn đoán và theo dõi bệnh gan do rượu
Hiện chưa có xét nghiệm nào được xem là đặc hiệu để chẩn đoán bệnh gan do rượu. Tuy nhiên, với những người có thời gian dài uống nhiều rượu hoặc có dấu hiệu bất thường về sức khỏe nghi ngờ do rượu gây ra, các xét nghiệm sau đây sẽ giúp đánh giá và theo dõi tình trạng của gan.
Các xét nghiệm đánh giá chức năng/tổn thương gan do rượu
- Đo hoạt độ GOT, GPT (men transaminase)
Men transaminase (AST/GOT, ALT/GPT) có nhiều trong tế bào gan và cũng có mặt ở các mô khác. Tổn thương gan do bất kỳ nguyên nhân nào cũng làm tăng hoạt độ men transaminase. Tuy nhiên, mức tăng thường chỉ ở mức trung bình và hiếm khi vượt quá 4 lần giới hạn trên của mức bình thường.
Ngoài ra, tỷ lệ hoạt độ men GOT/GPT cũng được sử dụng để phân biệt nguyên nhân tổn thương gan. Cụ thể, tỷ lệ GOT/GPT > 2 gợi ý tổn thương gan do rượu, trong khi tỷ lệ < 1 gợi ý tổn thương gan không do rượu.
- Đo hoạt độ GGT (Gamma-glutamyl transpeptidase)
Hoạt độ GGT tăng trong tình trạng tắc mật và uống rượu quá mức. Khoảng 1/3 số người nghiện rượu nặng được phát hiện không tăng hoạt độ GGT.
Mặc dù GGT không phải là xét nghiệm đặc hiệu để chẩn đoán lạm dụng rượu, nhưng nó thường được sử dụng rộng rãi như một marker kết hợp với tiền sử uống rượu để đánh giá mức độ lạm dụng rượu. Thông thường, uống rượu liên tục sẽ dẫn đến tăng GGT, trong khi chỉ một đợt uống rượu nhiều không làm tăng GGT.
Mức độ tăng GGT thường gấp 2-4 lần ở những người uống nhiều rượu, nhưng có thể thấy tăng gấp 20 lần mức bình thường. Trường hợp tăng GGT do uống rượu quá mức, hoạt độ GGT thường trở về mức bình thường khi ngừng uống rượu ≥ 3 tháng (trừ khi có bệnh gan khác từ trước).
- Định lượng Albumin máu: Nồng độ albumin máu thường thấp ở những người lạm dụng rượu, phản ánh chức năng tổng hợp của gan bị suy giảm. Tuy nhiên, albumin máu thấp cũng có thể là do tình trạng dinh dưỡng/hấp thu kém kết hợp.
- Xét nghiệm đông máu: Thời gian Prothrombin (PT), INR tăng, cũng phản ánh chức năng tổng hợp của gan bị suy giảm.
- Định lượng Bilirubin máu: Trong bệnh gan do rượu, nồng độ bilirubin máu thường tăng cao do tắc nghẽn đường dẫn mật bởi viêm gây phù nề hoặc tổn thương xơ hóa gây chít hẹp đường dẫn mật.
- Xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu: Có thể thấy giảm số lượng bạch cầu, tiểu cầu, hồng cầu.
- Ngoài ra, một số xét nghiệm hóa sinh khác như men Phosphatase kiềm (ALP), lactat dehydrogenase (LDH),... cũng có thể được sử dụng để phối hợp đánh giá.
Chẩn đoán hình ảnh
- Siêu âm: Giúp loại trừ tắc mật hoặc để đánh giá cổ trướng tiềm tàng. Tuy nhiên, siêu âm không phân biệt được nguyên nhân tổn thương gan là do rượu hay nguyên nhân khác.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) hoặc Cộng hưởng từ (MRI): Có thể được chỉ định trong những trường hợp được lựa chọn để đánh giá những bệnh nhân có tuần hoàn bàng hệ, những tổn thương choán chỗ ở gan hoặc bệnh đồng phát của tụy. Tuy nhiên, tương tự siêu âm, chụp CT scan hoặc MRI cũng không phân biệt được nguyên nhân tổn thương gan là do rượu hay nguyên nhân khác.
Sinh thiết gan
Sinh thiết gan là xét nghiệm quan trọng để chẩn đoán xác định tổn thương mô học của gan, đồng thời đánh giá mức độ tổn thương gan để lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp. Tuy nhiên, sinh thiết gan là thủ thuật xâm lấn nên chỉ được chỉ định khi cần thiết.
Nội soi dạ dày thực quản
Nội soi dạ dày thực quản được chỉ định để kiểm tra tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản - một biến chứng thường gặp ở bệnh nhân xơ gan do rượu hoặc các nguyên nhân khác.
Theo dõi diễn tiến và kết quả ngừng uống rượu
Việc thường xuyên theo dõi các xét nghiệm đánh giá chức năng gan cũng giúp đánh giá được diễn tiến của bệnh lý và kết quả của việc ngừng uống rượu.
- Nếu ngừng uống rượu kịp thời trước khi xảy ra xơ gan, các xét nghiệm chức năng gan có thể dần trở về bình thường sau một thời gian. Tuy nhiên, nếu đã bị xơ gan, tổn thương gan sẽ không thể hồi phục hoàn toàn.
- Đối với xơ gan do rượu, việc ngừng uống rượu triệt để là điều kiện tiên quyết để đạt được kết quả điều trị tốt nhất. Tuy nhiên, mức độ cải thiện sẽ phụ thuộc vào giai đoạn của bệnh và mức độ tổn thương gan trước đó.
Uống rượu quá mức và thường xuyên gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng cho gan, từ gan nhiễm mỡ, viêm gan cho đến xơ gan - giai đoạn cuối cùng của bệnh gan mất chức năng không hồi phục. Chính vì vậy, việc chẩn đoán và theo dõi tình trạng sức khỏe gan thông qua các xét nghiệm là vô cùng cần thiết, giúp phát hiện kịp thời các bệnh lý và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Đồng thời, ngừng uống rượu càng sớm càng tốt để hạn chế tối đa tổn thương gan và cải thiện kết quả điều trị.