Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu - Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa
Gan là một trong những cơ quan quan trọng nhất của cơ thể, đảm nhiệm nhiều chức năng sống còn như tổng hợp protein, điều hòa mỡ máu, đào thải chất độc,... Tuy nhiên, gan cũng rất dễ bị tổn thương bởi các yếu tố bên trong và bên ngoài cơ thể. Một trong những nguyên nhân phổ biến gây tổn thương gan hiện nay là bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-alcoholic fatty liver disease: NAFLD). Đây là tình trạng tích tụ mỡ trong gan không liên quan đến việc lạm dụng rượu bia, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin cơ bản về bệnh NAFLD, giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán và biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
Định nghĩa bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là tình trạng tích tụ mỡ trong gan, chiếm trên 5% khối lượng gan, không liên quan đến việc lạm dụng rượu bia. NAFLD được xác định khi:
- Bệnh nhân có gan nhiễm mỡ được chứng minh qua mô học (sinh thiết gan) hoặc chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, CT scan, MRI).
- Kèm theo các yếu tố nguy cơ như béo phì, đái tháo đường type 2, rối loạn mỡ máu.
- Không có nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ thứ phát khác như uống rượu bia quá mức, nhiễm viêm gan siêu vi C, bệnh Wilson, rối loạn chuyển hóa bẩm sinh, sử dụng một số loại thuốc có tác dụng phụ gây nhiễm mỡ gan,...
Đối tượng nguy cơ mắc NAFLD
Béo phì
Béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây NAFLD. Theo các nghiên cứu, tỷ lệ mắc NAFLD ở người béo phì cao hơn nhiều so với người có cân nặng bình thường.
Đái tháo đường type 2
Khoảng 70% bệnh nhân đái tháo đường type 2 cũng mắc NAFLD. Sự tăng insulin kháng và tăng glucose máu có liên quan chặt chẽ đến sự hình thành và tiến triển của bệnh.
Rối loạn mỡ máu
Người bị tăng triglyceride, giảm HDL-cholesterol có nguy cơ cao mắc NAFLD, với tỷ lệ khoảng 59%.
Hội chứng chuyển hóa
Các yếu tố như tăng huyết áp, tăng đường huyết, tăng triglyceride, béo phì trung tâm khi kết hợp lại tạo thành hội chứng chuyển hóa, làm tăng đáng kể nguy cơ mắc NAFLD.
Tuổi tác và giới tính
Tỷ lệ mắc NAFLD tăng theo tuổi, và nam giới có nguy cơ cao gấp đôi nữ giới.
Các yếu tố khác
Ngoài ra, một số bệnh lý như hội chứng buồng trứng đa nang, suy giáp, suy tuyến yên, suy tuyến sinh dục, cắt tá tràng tụy... cũng làm tăng nguy cơ NAFLD.
Diễn tiến tự nhiên và dự hậu của NAFLD
NAFLD có thể diễn tiến theo các giai đoạn sau:
Gan nhiễm mỡ đơn thuần (Simple steatosis)
Ở giai đoạn này, có sự tích tụ mỡ trong gan nhưng chưa có tổn thương tế bào gan.
Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-alcoholic steatohepatitis - NASH)
Khoảng 15-30% bệnh nhân NAFLD sẽ tiến triển tới giai đoạn NASH, có tổn thương viêm và tổn thương tế bào gan.
Xơ hóa gan (Fibrosis)
Từ 12-40% bệnh nhân NASH sẽ tiến triển tới tình trạng xơ hóa gan, với nguy cơ cao dẫn đến xơ gan giai đoạn cuối.
Xơ gan (Cirrhosis)
Khoảng 15-25% bệnh nhân NASH có xơ hóa gan sẽ đi đến giai đoạn xơ gan. Tại giai đoạn này, nguy cơ ung thư gan cũng tăng lên khoảng 7%.
Như vậy, mặc dù ở giai đoạn đầu, NAFLD chỉ là sự tích tụ mỡ đơn thuần trong gan, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển nhanh tới các giai đoạn nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng nghiêm trọng tới chức năng gan và sức khỏe.
Triệu chứng của NAFLD
Ở giai đoạn đầu, NAFLD thường không gây ra triệu chứng rõ rệt. Bệnh nhân chỉ phát hiện qua các xét nghiệm định kỳ hoặc siêu âm bụng khác lý do. Khi bệnh tiến triển sang giai đoạn NASH, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng sau:
- Cảm giác đau ở vùng gan bên phải hoặc khó chịu lan toả ra lưng
- Mệt mỏi, sút cân
- Chán ăn, buồn nôn, nôn
- Vàng da vàng mắt
- Tăng men gan (ALT, AST) kéo dài
Ngoài ra, các triệu chứng của NAFLD cũng phụ thuộc vào mức độ tổn thương gan. Khi đã tiến triển tới giai đoạn xơ gan, bệnh nhân có thể gặp phải:
- Tràn dịch ổ bụng (cổ trướng)
- Phù chân tay
- Vàng da, vàng mắt
- Đông máu kém
- Loạn dưỡng cơ (sụt cân, thiếu protein)
- Nhiễm trùng đường mật tái đi tái lại
- Rối loạn tiểu não (não gan)
- Tăng áp lực tĩnh mạch cửa
- Ung thư tuyến gan
Chẩn đoán NAFLD
Sàng lọc NAFLD
Các đối tượng sau nên được sàng lọc NAFLD:
- Người tăng men gan (ALT, AST) kéo dài không rõ nguyên nhân
- Người béo phì
- Bệnh nhân đái tháo đường type 2
- Người bị rối loạn mỡ máu, hội chứng chuyển hóa
Đánh giá gan nhiễm mỡ
- Siêu âm bụng: là xét nghiệm hình ảnh đầu tiên, có sẵn và dễ thực hiện.
- Chỉ số FLI (Fatty Liver Index), SteatoTest, NAFLD Liver Fat Score giúp đánh giá tình trạng gan nhiễm mỡ.
Đánh giá viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH)
- Chỉ có sinh thiết gan mới xác định được chính xác tình trạng NASH.
- Các bệnh nhân NASH có nguy cơ cao tiến triển tới xơ gan và cần được theo dõi, điều trị tích cực.
Đánh giá xơ hóa gan
- Các chỉ số như NFS, FIB-4, ELF, FibroTest giúp đánh giá mức độ xơ hóa.
- Đo độ đàn hồi gan bằng siêu âm là phương pháp không xâm lấn giúp xác định xơ hóa gan nặng hay không.
- Tiêu chuẩn vàng vẫn là sinh thiết gan.
Điều trị và phòng ngừa NAFLD
Đối với gan nhiễm mỡ đơn thuần
- Không cần điều trị thuốc
- Khuyến khích chế độ ăn lành mạnh, tập thể dục thường xuyên
- Mục tiêu là giảm 7-10% cân nặng
Đối với viêm gan nhiễm mỡ (NASH)
- Điều trị thuốc để ngăn ngừa bệnh tiến triển (đặc biệt là xơ hóa gan)
- Khuyến nghị chế độ ăn:
+ Hạn chế năng lượng, loại bỏ thực phẩm thúc đẩy NAFLD như thực phẩm chế biến, đồ ăn nhanh, đồ uống giàu fructose.
+ Tăng cường rau xanh, trái cây tươi (≥500g/ngày)
+ Ưu tiên dầu thực vật, hạn chế mỡ động vật
+ Một số "thực phẩm thuốc" như dầu đậu nành, đậu Hà Lan, cà chua, ớt vàng,…
+ Hạn chế thực phẩm giàu cholesterol như mỡ động vật, phủ tạng, lòng đỏ trứng,…
- Tập thể dục điều độ, phù hợp với sở thích để duy trì lâu dài
Theo dõi và sàng lọc định kỳ
- Khám định kỳ chuyên khoa gan để được theo dõi, tư vấn và điều trị kịp thời
- Dựa vào kết quả kiểm tra xác định mức độ bệnh và phác đồ điều trị thích hợp
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu đang ngày càng phổ biến và trở thành nguyên nhân hàng đầu gây tăng men gan. Bệnh có thể tiến triển âm thầm qua nhiều giai đoạn, từ gan nhiễm mỡ đơn thuần, viêm gan nhiễm mỡ đến xơ hóa gan, xơ gan và cuối cùng là ung thư gan. Vì vậy, việc sàng lọc, phát hiện sớm và can thiệp điều trị kịp thời là rất quan trọng trong quản lý bệnh NAFLD.
Đối với người dân, chế độ ăn uống lành mạnh, tập luyện thể dục thường xuyên sẽ giúp duy trì cân nặng hợp lý và phòng ngừa NAFLD hiệu quả. Bên cạnh đó, khám sức khỏe định kỳ cũng giúp phát hiện sớm các bất thường về men gan và tình trạng nhiễm mỡ gan. Đối với người đã mắc NAFLD, việc tuân thủ theo chế độ ăn kiêng chuyên biệt, tập luyện điều độ và tuân thủ điều trị thuốc là rất quan trọng để kiểm soát bệnh và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
Với sự cảnh giác và những biện pháp phòng ngừa phù hợp, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát được tình trạng NAFLD, bảo vệ sức khỏe của gan và nâng cao chất lượng cuộc sống.