6 loại bệnh gan phổ biến và chế độ dinh dưỡng khoa học giúp phục hồi nhanh
Gan là một trong những cơ quan quan trọng nhất của cơ thể, đảm nhiệm chức năng lọc máu, tổng hợp protein, tích trữ glycogen và giải độc các chất độc hại. Khi gan bị tổn thương do các bệnh lý, chức năng này bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cứ 3 người trưởng thành thì có một người mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, trong khi đó tỷ lệ mắc các bệnh viêm gan siêu vi B, C chiếm khoảng 3-4%. Nguyên nhân chủ yếu là do lối sống không lành mạnh, ô nhiễm môi trường, sử dụng thuốc/chất kích thích quá mức.
Với xu hướng gia tăng tỷ lệ mắc bệnh hiện nay, chúng ta cần lưu ý đến chế độ ăn uống, lựa chọn những thực phẩm có lợi và hạn chế các chất có hại cho gan. Dưới đây là 6 loại bệnh lý gan phổ biến cùng những khuyến cáo về chế độ dinh dưỡng giúp hỗ trợ điều trị và phục hồi chức năng gan.
Gan nhiễm mỡ do rượu
Gan nhiễm mỡ do lạm dụng rượu là tình trạng gan bị tổn thương do uống quá nhiều rượu trong một thời gian dài. Trong đó, nồng độ cồn cao trong rượu làm tổn thương tế bào gan, dẫn đến tích tụ chất béo trong gan gây viêm nhiễm.
Theo các nghiên cứu, 90% bệnh nhân gan nhiễm mỡ do rượu đều thiếu hụt vitamin B1 (thiamine). Thiamine đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa carbohydrate thành năng lượng. Do đó, bổ sung đầy đủ thực phẩm giàu vitamin B1 như ngũ cốc nguyên hạt, đậu đỗ, rau xanh, thịt gia cầm, trứng và sữa chua sẽ giúp cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ hiệu quả.
Ngoài ra, người bệnh cũng cần bổ sung đủ lượng protein và carbohydrate (như gạo lứt, khoai lang, bánh mì nguyên cám...) cùng các loại rau quả, trái cây tươi giàu vitamin và khoáng chất. Điều này giúp cung cấp năng lượng và các chất dinh dưỡng thiết yếu, hỗ trợ quá trình phục hồi gan.
Nhìn chung, chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân gan nhiễm mỡ do rượu cần đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng, protein, vitamin và khoáng chất. Tránh thiếu hụt các chất, đặc biệt là vitamin B1 gây cản trở quá trình điều trị.
Gan nhiễm mỡ không do rượu
Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là tình trạng gan bị tích tụ chất béo do nhiều nguyên nhân như tăng cân/béo phì, rối loạn lipid máu hay tiểu đường typ 2. Đây được xem là nguyên nhân gây tổn thương gan phổ biến nhất ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, để ngăn chặn và đảo ngược tình trạng tổn thương gan do NAFLD, người bệnh cần tuân thủ chế độ ăn kiêng với những nguyên tắc sau:
- Giảm tổng lượng calo nạp vào 10-35% so với lượng calo cơ thể cần mỗi ngày. Mục tiêu là giảm cân dần, với tốc độ 0,5 – 1kg mỗi tuần
- Giảm lượng chất béo bão hòa, thay thế bằng dầu thực vật lành mạnh như dầu olive, dầu hạt cải...
- Tăng cường chất xơ từ rau, củ, quả, ngũ cốc nguyên hạt giúp giảm hấp thu mỡ
- Duy trì hoạt động thể chất thường xuyên, đốt cháy mỡ thừa trong cơ thể
- Kiêng hoàn toàn rượu bia, đồ uống có đường và các chất kích thích gây stress cho gan
Nhìn chung, chế độ ăn uống của người NAFLD cần hạn chế tối đa chất béo và đường, đồng thời bổ sung nhiều chất xơ và protein thực vật để bảo vệ gan.
Viêm gan siêu vi C
Viêm gan C là bệnh nhiễm trùng gan do vi-rút viêm gan C gây ra. Vi-rút HCV lây lan qua đường máu, khiến gan bị tổn thương và viêm nhiễm nghiêm trọng. Theo thống kê, khoảng 71 triệu người trên toàn thế giới đang phải sống chung với viêm gan C.
Đối với bệnh nhân viêm gan C, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị và hồi phục bệnh. Cụ thể:
- Giảm thiểu thực phẩm giàu chất sắt: Sắt làm tăng sự nhân lên của vi-rút HCV. Do đó, bệnh nhân nên tránh các thực phẩm như thịt đỏ, thịt gà vịt, trứng, rau lá xanh đậm...
- Hạn chế muối: Muối làm tăng áp lực cho gan, tránh dùng các gia vị có nhiều muối như nước mắm, dưa cải muối, thịt hun khói...
- Không nấu đồ ăn trong chảo sắt: Chảo sắt làm thoát sắt vào thức ăn khi nấu, gây hại cho gan. Thay vào đó, sử dụng chảo, xoong inox hoặc gốm.
Nhìn chung, thực đơn của bệnh nhân cần phong phú các loại rau xanh, củ quả tươi; các loại thịt nạc, trứng, sữa ít béo; ngũ cốc nguyên hạt; các loại hạt (hạnh nhân, óc chó...) để đảm bảo đủ dưỡng chất. Tránh uống rượu bia, chất kích thích gây áp lực lên gan.
Bệnh ống mật
Bệnh ống mật là tình trạng mật do gan sản sinh ra không thể lưu thông bình thường đến ruột non. Nguyên nhân là do sỏi mật hoặc ống mật bị hẹp, gây tắc nghẽn hoàn toàn hoặc từng phần.
Chế độ ăn cho người bị bệnh ống mật khá đặc biệt, nhằm hạn chế chất béo để giảm gánh nặng cho gan và mật. Cụ thể:
- Hạn chế các món ăn chiên xào, đồ ngâm dầu mỡ động vật
- Thay thế các loại dầu và mỡ động vật bằng dầu thực vật (dầu hướng dương, dầu oliu, dầu đậu nành), hạn chế sử dụng
- Sử dụng nhiều rau xanh, chia nhỏ bữa ăn để dễ tiêu hóa
- Bổ sung thực phẩm giàu chất xơ (trái cây, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt) để chống táo bón
- Uống nhiều nước, tránh thiếu nước và mất nước
Ngoài ra, bệnh nhân nên kiểm soát cân nặng, ăn đúng giờ để tránh quá no. Không dùng các chất kích thích, đặc biệt là rượu bia có hại cho gan.
Xơ gan
Xơ gan là tình trạng sẹo hóa và thay thế dần các mô lành bằng mô xơ trong gan. Đây được coi là giai đoạn cuối cùng của các bệnh lý gan mạn tính. Lúc này, gan không còn khả năng hoạt động, dẫn đến suy gan.
Chế độ ăn uống của người bị xơ gan tập trung vào bổ sung đủ năng lượng cho cơ thể, khắc phục tình trạng suy dinh dưỡng. Một số khuyến nghị cụ thể:
- Bổ sung 25-35 kcal cho mỗi kg cân nặng/ngày. Nhu cầu protein là 1-1,2g cho mỗi kg cân nặng/ngày
- Ăn nhiều bữa nhỏ giữa các bữa ăn chính để dung nạp tối đa dưỡng chất
- Bữa ăn nhẹ có thể là bánh quy giòn, bánh sandwich, sữa chua, phô mai, trái cây, ngũ cốc...
- Uống chất dinh dưỡng như sữa bổ dưỡng, sữa Ensure cũng là một phương án để bù đắp năng lượng
- Tránh các thực phẩm nhiều muối, thực phẩm chế biến sẵn làm tăng gánh nặng cho gan
- Kiêng rượu hoàn toàn vì rượu làm tăng nặng thêm tình trạng viêm gan, xơ hóa
- Bù nước đầy đủ để tránh mất nước, có thể uống nước hoa quả ép tươi
- Ăn chậm, nhai kỹ để tăng khả năng tiêu hóa hấp thu dinh dưỡng
- Chia nhỏ bữa ăn, ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày sẽ dễ hấp thu hơn
Bệnh Wilson
Bệnh Wilson là rối loạn di truyền hiếm gặp, làm gan không thể loại bỏ đồng ra khỏi cơ thể. Đồng dư thừa sẽ tích tụ trong gan, não và các cơ quan khác gây ra các biến chứng nguy hiểm.
Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong điều trị bệnh Wilson. Người bệnh cần lưu ý:
- Giảm thiểu thực phẩm giàu đồng: Sô cô la, đồng vịt, hải sản, các loại hạt, nấm men, gan động vật...
- Tăng cường thực phẩm giàu kẽm: Thịt gia cầm, sữa và các sản phẩm từ sữa, hạt, ngũ cốc nguyên hạt... Kẽm có tác dụng đào thải đồng ra ngoài.
- Uống nhiều nước, ăn nhiều rau xanh để tăng cường thải độc tố
- Không sử dụng đồ nhôm để chế biến và bảo quản thực phẩm
Nhìn chung, chế độ ăn kiêng cần đảm bảo cân bằng dinh dưỡng, đủ năng lượng và protein cho người bệnh. Hạn chế tối đa nguồn thực phẩm gây tích tụ đồng là yếu tố then chốt.
Như vậy, tùy thuộc vào từng loại bệnh lý gan mà người bệnh cần tuân thủ một chế độ dinh dưỡng phù hợp. Mục tiêu là hạn chế tổn thương thêm cho gan, đồng thời bổ sung đầy đủ dưỡng chất để hỗ trợ điều trị.
Hy vọng những chia sẻ trên đây sẽ giúp bạn có thêm kiến thức về chế độ dinh dưỡng cho người mắc bệnh gan. Hãy xây dựng một thực đơn khoa học, cân bằng và phù hợp với tình trạng bệnh để sớm lấy lại sức khỏe. Chúc bạn mau chóng bình phục!