Bệnh sỏi mật gan, những lưu ý về dinh dưỡng
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, tỷ lệ mắc bệnh sỏi mật gan ngày càng gia tăng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Tại Việt Nam, khoảng 20% dân số bị sỏi mật, trong đó đa phần là sỏi gan và ống mật. Đây được xem là bệnh lý phổ biến đối với người trưởng thành. Cùng tìm hiểu về bệnh sỏi mật gan, những lưu ý về dinh dưỡng trong bài viết dưới đây
Sỏi mật gan là gì? Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
Khái niệm về sỏi mật gan
Sỏi mật gan còn được gọi là sỏi ống gan, sỏi ống mật, là tình trạng sự hình thành và tích tụ các cục u, hạt mật (sỏi) có kích thước khác nhau bên trong ống mật của gan.
Khi sỏi đã hình thành và lớn dần theo thời gian sẽ gây ra tắc nghẽn dòng chảy của mật và các triệu chứng đau đớn, viêm nhiễm ở gan, túi mật. Nếu sỏi di chuyển xuống đường mật chủ có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm như viêm túi mật, viêm tụy.
Nguyên nhân gây bệnh
Yếu tố di truyền: Những người có tiền sử gia đình mắc bệnh sỏi mật sẽ có nguy cơ cao hơn.
Giới tính: Phụ nữ dễ bị sỏi mật hơn do ảnh hưởng của hormone nội tiết tố.
Tuổi tác: người cao tuổi thường hay mắc bệnh do quá trình trao đổi chất chậm, tiết ít mật.
Chế độ dinh dưỡng: Ăn quá nhiều đường, chất béo; thừa cân, béo phì làm tăng cholesterol máu và nguy cơ sỏi mật.
Một số bệnh lý: Viêm gan, đái tháo đường cũng là yếu tố nguy cơ.
Cơ chế bệnh sinh
Khi các chất hòa tan trong mật như cholesterol, canxi... vượt ngưỡng cho phép sẽ bắt đầu kết tinh thành những “hạt” nhỏ, dần hình thành nên sỏi.
Cụ thể cơ chế được giải thích như sau:
Do sự mất cân bằng giữa các muối mật và cholesterol: khi lượng cholesterol quá cao hoặc tốc độ trao đổi chất chậm sẽ dẫn tới tình trạng thừa cholesterol. Khi đó, cholesterol sẽ kết hợp cùng các muối canxi, bilirubin tạo thành các “hạt” mật, lâu ngày tích tụ thành sỏi.
Do sự rối loạn chức năng co bóp của túi mật hoặc tắc ống mật dẫn đến mật chảy chậm, ứ đọng. Từ đó các chất trong mật dễ bị kết tủa thành sỏi.
Do nhiễm trùng, viêm nhiễm: khiến thành mạch máu và mật tiết ra các chất làm hỏng thành mạch, từ đó xuất hiện các cục máu đông. Các cục máu đông này cũng tích tụ thành sỏi.
Mối liên quan giữa dinh dưỡng và bệnh sỏi mật gan
Thừa cân, béo phì
Theo nghiên cứu, 75% số người béo phì có nguy cơ mắc bệnh sỏi mật cao gấp đôi so với người có cân nặng bình thường.
Lý do là vì chế độ ăn với nhiều calo, ít chất xơ, khiến cơ thể tích mỡ và tăng cân. Cholesterol và triglycerid máu tăng cao, dễ gây ra tình trạng thừa cholesterol trong mật, kết tinh thành sỏi.
Chế độ ăn giàu chất béo
Chế độ ăn nhiều chất béo động vật, dầu mỡ (mỡ động vật, phomat, bơ...) cũng khiến cơ thể hấp thụ quá nhiều cholesterol. Điều này làm tăng áp lực lên gan và túi mật, gây tình trạng cholesterol dư thừa, dễ tạo sỏi.
Ăn quá nhiều đường tinh chế
Ăn nhiều bánh kẹo, nước ngọt, đồ uống có đường cũng khiến lượng đường trong máu tăng cao đột ngột. Khi đường huyết dao động mạnh sẽ dẫn tới tình trạng insulin kháng, tổn thương tế bào tạng và rối loạn quá trình trao đổi chất. Từ đó gây ra bệnh lý mạn tính như sỏi mật.
Ít rau xanh, chất xơ
Chế độ ăn thiếu rau xanh, hoa quả, ít chất xơ khiến quá trình vận chuyển, thải chất cặn bã qua đường tiêu hóa bị ảnh hưởng. Điều này gây ứ đọng mật, sỏi dễ hình thành.
Dinh dưỡng hợp lý có thể ngăn ngừa và kiểm soát được bệnh sỏi mật hiệu quả. Ngược lại, thói quen ăn uống sai lầm tăng nguy cơ mắc bệnh lên gấp nhiều lần.
Những lưu ý về dinh dưỡng dành cho bệnh nhân sỏi mật gan
Cân bằng dinh dưỡng và lựa chọn thực phẩm lành mạnh
Người bệnh cần ăn đa dạng, đầy đủ chất, không nên ăn kiêng quá mức. Cân bằng tỷ lệ protein – glucid - lipid trong chế độ ăn hàng ngày. Chia nhỏ bữa chính thành nhiều bữa phụ. Lựa chọn những thực phẩm có lợi cho gan và quá trình trao đổi chất.
Protein: 20 – 30% nhu cầu dinh dưỡng, ưu tiên đạm động thực vật như các loại đậu, sữa chua, trứng, thịt nạc.. giàu protein nhưng ít chất béo.
Lipid: không quá 25-30%. Chọn các loại dầu lành mạnh (dầu ô liu, dầu hướng dương, dầu đậu nành...) và thực phẩm nguồn chất béo thực vật.
Glucid: chiếm 55 – 65%, tốt nhất là từ ngũ cốc nguyên hạt, khoai lang, cơm, bánh mì. Hạn chế bánh ngọt, nước ngọt có ga.
Tăng cường chất xơ từ rau xanh, hoa quả
Rau xanh, hoa quả, các loại hạt là nguồn cung cấp chất xơ dồi dào giúp kích thích vận động ruột, hỗ trợ đào thải chất thải hiệu quả. Chúng cũng chứa nhiều vitamin, khoáng chất tốt cho tiêu hóa và gan.
Người bệnh nên bổ sung khoảng 25 - 30g chất xơ mỗi ngày thông qua rau xanh, trái cây để bảo vệ gan và ngăn sỏi tái phát.
Hạn chế muối
Muối có thể làm tăng sự kết tinh oxalat canxi và sự hình thành các hạt mới trong mật. Do đó, nên giảm thiểu chế độ ăn quá mặn đối với người bệnh.
Thay vào đó, bạn có thể thêm gia vị các loại rau thơm như mùi tây, húng quế, tía tô... để giúp kích thích tiêu hóa.
Giảm cân đối với bệnh nhân thừa cân, béo phì
Những người thừa cân, béo phì càng cần tích cực giảm cân. Bởi cơ thể càng lưu trữ nhiều mỡ thừa, nguy cơ sỏi gan, sỏi mật càng cao.
Giảm 5-10% cân nặng thừa cũng đủ giúp cải thiện tình trạng bệnh lý này đáng kể.
Một số lời khuyên chung về ăn uống và lối sống
Hạn chế bia, rượu
Bia rượu chứa nhiều cồn, chất gây hại trực tiếp lên gan. Đồ uống có cồn càng làm tăng nguy cơ tổn thương gan, xơ gan cũng như làm bệnh sỏi mật trở nên trầm trọng hơn.
Không hút thuốc lá
Các hóa chất độc hại trong thuốc lá cũng gây viêm, tổn thương gan. Bên cạnh đó, một số nghiên cứu chỉ ra việc hút thuốc lá còn làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật gấp đôi.
Chăm sóc sức khỏe tinh thần
Tâm lý căng thẳng, lo âu, trầm cảm cũng ảnh hưởng xấu tới hoạt động của gan. Do đó, điều quan trọng là phải thư giãn và quản lý căng thẳng một cách tích cực thông qua các hoạt động như yoga, thiền, nghe nhạc...
Hạn chế sử dụng chất kích thích
Tránh sử dụng quá nhiều caffein hoặc các chất kích thích tổng hợp khác có thể gây căng thẳng cho gan.
Tập luyện thể dục thể thao
Luyện tập thể dục thể thao nhẹ nhàng, đều đặn giúp kích thích quá trình trao đổi chất, đốt cháy mỡ thừa và cân bằng cơ thể tốt hơn.
Qua bài viết trên có thể thấy dinh dưỡng đóng vai trò then chốt đối với bệnh lý sỏi mật gan. Đồng thời lối sống cũng ảnh hưởng lớn đến sự hình thành cũng như diễn tiến của bệnh.
Vì vậy, người bị sỏi mật gan cần lưu ý tuân thủ các nguyên tắc về dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe tổng thể để kiểm soát tình trạng bệnh tật. Hy vọng bài viết sẽ cung cấp cho bạn thông tin hữu ích.